Bağımlılık: Farkında Ol, Kontrolü Ele Al

Öğrenci Gelişimi ve Deneyimi Bölümü

Psikolojik Gelişim Birimi

Bağımlılık, insan hayatında fark edilmesi ve kontrol altına alınması gereken önemli bir konudur. Teknolojiden sosyal medyaya, alkol ve madde kullanımından oyun ve ilişkisel bağımlılığa kadar birçok farklı türü olan bu olgu, kişinin fiziksel, psikolojik ve sosyal yaşamını derinden etkileyebilir. Özellikle öğrencilik döneminde bağımlılıklara karşı farkındalık kazanmak, bireyin hem akademik başarısını hem de genel yaşam kalitesini koruyabilmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Bağımlılığın Tanımı ve Türleri

Bağımlılık, kişinin bir maddeyi ya da davranışı sürekli olarak ve kontrolsüz bir şekilde kullanma ihtiyacı duymasıdır. Fiziksel ve psikolojik bir bağımlılık yaratabilir ve bireyin gündelik hayatını yönetmesini zorlaştırabilir. Bağımlılığın en yaygın türleri şunlardır:

Teknoloji ve Sosyal Medya Bağımlılığı: Telefon, bilgisayar veya sosyal medya platformlarına aşırı zaman ayırmak, bireyin sosyal ilişkilerini ve günlük görevlerini ihmal etmesine yol açabilir.

Alkol ve Madde Bağımlılığı: Alkol ya da uyuşturucu maddelere olan bağımlılık, bireyin fiziksel sağlığını tehlikeye atarken, aynı zamanda zihinsel sağlık sorunlarına ve sosyal ilişkilerde bozulmalara neden olabilir.

Oyun Bağımlılığı: Özellikle dijital oyunların bağımlılık yapıcı doğası, genç bireyler arasında yaygındır. Bu bağımlılık, akademik performansın düşmesine ve sosyal hayattan kopmaya neden olabilir.

Kumar Bağımlılığı: Bu bağımlılık, genellikle maddi kayıplara, borçlanmaya ve aile ilişkilerinde sorunlara yol açar.

İlişkisel Bağımlılık: Bir kişinin kendisini bir ilişkiye aşırı derecede bağımlı hissetmesi veya ilişkiyi, kendi ihtiyaçlarından ve sınırlarından ödün vererek sürdürmeye çalışmasıdır. Bu bağımlılık, bireyin özsaygısını ve bireysel kimliğini zedelerken, sağlıksız ilişki dinamiklerini devam ettirebilir.

Bağımlılığın Sosyal Çevre ile İlişkisi

Yurtta ya da bir sosyal çevrede yaşamak, bağımlılık risklerini artırabilir. Sosyal çevrenin etkisi, özellikle üniversite yaşamında daha belirgin hale gelir ve arkadaş grupları, bireyin alışkanlıklarını ve davranışlarını büyük ölçüde şekillendirir. Grup dinamikleri, bireylerin kabul edilme ve ait olma duygusu ile sosyal çevredeki normlara uyma eğiliminde olmalarına yol açabilir. Bu durum, kimi zaman zararlı alışkanlıkların benimsenmesine neden olabilir. Ayrıca, bağımlılık yaratan maddelerin ya da teknolojinin erişilebilirliği, kötü alışkanlıkların yayılmasına zemin hazırlayabilir.

Bununla birlikte, ilişkisel bağımlılık da sosyal çevreyle güçlenebilir. Sosyal kabul ve onay alma arzusu, bireyin kendisini toksik bir ilişkiye hapsetmesine yol açabilir. Bu nedenle, sosyal çevrenin olumsuz etkilerinden korunmak için farkındalık oluşturmak ve sağlıklı sınırlar çizmek büyük önem taşır.

Yurtta Bağımsız Kalmak

Yurtta yaşam, bağımlılıklardan uzak durmak ve sağlıklı alışkanlıklar geliştirmek için birçok fırsat sunar. Ancak bu süreç, bireyin kendi kontrol mekanizmalarını devreye sokmasıyla mümkündür.

Sağlıklı Sosyal İlişkiler Kurun

Yurtta birlikte vakit geçirdiğiniz arkadaş grubunuzun, bağımlılığa yatkın alışkanlıklar geliştirme riski yaratmadığından emin olun. Aşağıdaki ipuçları faydalı olabilir:

Pozitif Rollere Odaklanın: Arkadaşlarınızın olumlu alışkanlıklarını örnek alın ve onlara da pozitif etkiler bırakmaya çalışın.

Sınırlar Çizin: Eğer bir grup aktivitesi bağımlılık riski taşıyan bir davranışı içeriyorsa (aşırı alkol tüketimi ya da sürekli oyun oynama gibi), katılmamak için kararlı olun.

Teknolojiyi Kontrollü Kullanın

Teknoloji bağımlılığına karşı sağlam durmanın en etkili yolu, ekran süresi ve kullanım amacınızı sınırlamaktır:

Dijital Detoks Yapın: Gün içinde belirli saatleri, tamamen teknolojiden uzak duracağınız zaman dilimleri olarak belirleyin.

Üretkenliği Artırın: Teknolojiyi sadece ders çalışmak, öğrenmek veya yaratıcı bir projeye katkıda bulunmak için kullanın.

Alternatif Aktiviteler Geliştirin

Bağımlılık riskini azaltmanın bir diğer yolu, boş zamanlarınızı sağlıklı ve faydalı aktivitelerle doldurmaktır:

Spor ve Egzersiz: Fiziksel aktivite, bağımlılıkla mücadelede hem fiziksel hem de zihinsel sağlık için faydalıdır.

Hobiler Edinin: Resim yapma, müzik çalma, yemek yapma gibi yaratıcı aktiviteler, bağımlılık yaratan davranışların yerini alabilir.

Sağlıklı İlişki Sınırları Çizin

Özellikle ilişkisel bağımlılıktan kaçınmak için:

Bağımsızlık Alanları Oluşturun: Kendi ihtiyaçlarınıza ve ilgi alanlarınıza öncelik verin.

Toksik Dinamiklerden Uzaklaşın: Sizi sürekli aşağı çeken ya da bağımlılık hissettiren ilişkilere mesafe koymayı öğrenin.

Destek Arayın

Bağımlılık belirtileri fark ettiğinizde, bu durumu tek başınıza çözmeye çalışmak yerine profesyonel destek alın. Üniversitemizin Psikolojik Gelişim Birimi bu süreçte size rehberlik edebilir.

Bağımlılıkları tanımak ve bunlarla başa çıkmak için farkındalık oluşturmak önemlidir. Kendi alışkanlıklarınızı gözden geçirmek, bu süreçte atılacak ilk adımdır. Ayrıca, çevrenizdeki kişilere de bu konuda rehberlik ederek sosyal destek mekanizmalarının güçlenmesine katkıda bulunabilirsiniz.

REFERANS

Bekar, T. (2018). Üniversite öğrencilerinde teknoloji ile ilgili bağımlılıklar ve ilişkili faktörler.

Ekmekci Ertek, İ & İlhan, M. (2021). Toplum Ruh Sağlığı Açısından Bağımlılıklar.

Kaya, N., & Çilli, A. S. (2002). Üniversite öğrencilerinde nikotin, alkol ve madde bağımlılığının 12 aylık yaygınlığı.

Korkmaz, H. (2019). Üniversite öğrencilerinin sahip olduğu değerler, psikolojik iyi oluşları ve instagram bağımlılıkları arasındaki yordayıcı ilişkiler (Master's thesis, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı).

Pınarcı, G. (2014). Üniversite öğrencilerinde kumar oynama, patolojik kumar bağımlılığı ve ilişkili karakter özellikleri (Master's thesis, Sağlık Bilimleri Enstitüsü).

Savcı, M., & Aysan, F. (2017). Teknolojik bağımlılıklar ve sosyal bağlılık: İnternet bağımlılığı, sosyal medya bağımlılığı, dijital oyun bağımlılığı ve akıllı telefon bağımlılığının sosyal bağlılığı yordayıcı etkisi. Dusunen Adam, 30(3), 202-216.